مهمترین خسارات و زیان های ناشی از سیل اخیر در ایران

سیلاب ها و گلابه ها اثرات شدیدی روی نفوس و جوامع انسانی، و نیز پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی دارند. پیامدهای سیلاب ها هم منفی هم مثبت هستند. پیامدها، چه مثبت چه منفی، تا اندازه ی زیادی بسته به مکان و گستره ی وقوع سیل ( از جمله دیرش، عمق، و سرعت) و نیز میزان آسیب پذیری و ارزش محیط طبیعی و ساخته ها و مصنوعات انسانی می تواند متغیر باشد.

سیلاب های اخیر، پیامدهای هنگفتی را برای کشور به ویژه برای بخش کشاورزی داشته اند. طبعا در این مقاله درباره ی پیامدهای مثبت سیل صحبت نمی کنیم. بلکه فقط به بیان فهرستی از خسارات و زیان های سیل به زبان آمار بسنده می شود تا تصویر بزرگ خسارات و زیان های سیل در دیدگاه و منظر شما قرار گیرد. گرچه آمار خسارت ها و زیان ها از منابع معتبر استخراج شده اند، با این وجود به خاطر ماهیت سیل و خرابی هایش ممکن است از دقت لازم برخوردار نباشند. مثلا بعضی از خسارت ها و زیان های سیل بعدها رخ خواهند داد. به علاوه در این جا فقط مهم ترین آمار آورده می شود.

۶ مهمترین خسارات و زیان های سیل

۱. در حدود ۱۹۰۰ شهر و روستا در ۲۶ استان از ۳۱ استان کشور از سیلاب و بارش های سنگین غیرمترقبه آسیب دیده اند.

۲. تاکنون ۷۰ نفر در اثر سیل درگذشته اند و بیش از ۷۰۰ نفر مجروح شده اند.

۳. در حدود ۴.۷ تریلیون تومان( برابر با ۳۵۰ میلیون دلار )به بخش کشاورزی خسارت وارد شده است.

۴. بیش از ۵۰۰۰ دام تلف شده است.

۵. در حدود ۸۶ هزار نفر در جان پناه ها و پناهگاه ها اسکان یافته اند. از این میان در حدود ۱۰۰۰ نفر با امداد هوایی به پناهگاه ها منتقل شده اند.

۶. در حدود ۱۲۰۰۰ کیلومتر جاده از سیل خسارت دیده است. این میزان در حدود یک سوم شبکه ی جاده ای کشور است.

در ادامه به برخی از مهمترین عوامل غیر اقلیمی تاثیرگذار بر وارد کردن خسارت و زیان ها غیرمترقبه و غیر منتظره در اثر سیلاب های اخیر پرداخته می شود.

۴ عامل خسارات و زیان های سیل‌ اخیر

۱. کاهش پوشش گیاهی

طبق آمارها در ۴۰ سال گذشته بیش از نیمی از جنگل های ایران از بین رفته است. به عنوان مثال، در حدود ۱.۸ میلیون هکتار از جنگل های شمال کشور(از ۳.۶ میلیون هکتار در ۱۳۵۷)  نابود شده اند و به زیر کشت و ساخت و ساز مسکونی و تجاری رفته اند. البته بخش از جنگل زدایی و جنگل تراشی و نیز کویر گستری را باید به تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین به ویژه اثرات گلخانه ای نسبت داد.

۲. دستکاری در طبیعت

سدسازی های غیر اصولی البته با اهداف بسیار آرمانی و عالی، خشکاندن رودخانه و تالاب ها، جنگل زدایی، شهرسازی های غیر اصولی در مناطق پر ریسک به لحاظ حوادث طبیعی، جاده سازی و احداث خطوط راه آهن غیر اصولی در مسیر آبراهه ها و مانند این ها فقط بخش کوچکی از دستکاری طبیعی برای رسیدن به توسعه ی سریع در سال های اخیر بوده است. تردیدی در توسعه ی چشمگیر ایران در دهه های اخیر نیست. ولی این بهایی است که با خسارت هنگفت به طبیعت به دست آمده است و قسمتی از زیان های سیل نیز بخشی از بهای توسعه است.

۳. ساخت‌وسازهای غیر اصولی

ساخت و سازهای غیر اصولی در مسیر آبراهه ها و کناره های رودخانه ها و مسیل ها، تخریب آبراهه ها و مسیل های طبیعی تاریخی با ساخت و سازهای غیر اصولی و سودجویانه، مثل تخریب مسیل طبیعی دروازه قرآن شیراز، و البته شهرسازی غیر اصولی و برنامه ریزی نشده شاید یکی از مهم ترین عوامل بالا رفتن میزان خسارت ها و زیان های سیلاب های اخیر باشد. در کنار این ها باید به ساخت و سازهای غیر قانونی و بدون مجوز هم اشاره کرد. این ساخت و سازها مانند دره ی فرحزاد تهران که همواره در معرض تهدید است عموما در مکان های غیر قابل سکونت و بدون مالک مثل مسیل ها و کناره های رودخانه ها انجام می شوند.

۴. عملکرد ضعیف در آبخیزداری و آبخوانداری

با دستکاری سامانه های طبیعی آبخیزداری در اثر عوامل بالا عملا ریسک سیلاب های و بارش های سنگین افزایش یافته است. این در حالی است که تا کنون مدیریت آبخوانداری و آبخیزداری کشور نتوانسته است تمام ریسک های ناشی از تخریب طبیعت و تغییرات اقلیمی و مانند این ها را به درستی شناسایی کند و مهم تر از آن برنامه ای گسترده برای پیشگیری و مقابله با آن ریسک ها و تهدیدات ندارد. در این جور مواقع معمولا اقدامات واکنشی در دستور کار قرار می گیرد. یعنی پس از وقوع فجایع به مقابله با سیل و تبعات آن پرداخته می شود و پس از آن برنامه های پیش کنشی یا پیشگیرانه برای جلوگیری از سیلاب های آینده یا کاهش خسارت های احتمالی آن ها در دستور کار قرار نمی گیرد.